“Vé, je moet dringend naar de Westhoek!” De Polygon Wood Legacy wandelroute stond al maanden op mijn to-do lijstje, maar het kwam er maar niet van. Vorige week lukte het dan eindelijk toch om naar West-Vlaanderen af te zakken voor deze wandelroute langs bijzondere plekken uit de Eerste Wereldoorlog. In deze post neem ik je mee naar het Polygoonbos met zijn idyllische beekvallei dat een belangrijke rol speelde in het hele oorlogsverhaal.
Het Polygoonbos en de Ieperboog
Cultuur mag dan niet mijn dada zijn, van een streepje historiek ben ik niet vies. Voor de Grote Oorlog was het Polygoonbos een militair oefenterrein met een doel of ‘butte’, een kunstmatige heuvel om kogels op te vangen. Omwille van zijn ligging op de West-Vlaamse heuvelrug werd het bos tijdens de Eerste Wereldoorlog een belangrijk steunpunt van de zogenaamde Ieperboog, een stuk geallieerd grondgebied dat vooruitstak in het Duitse bezette gebied.
Tijdens de Eerste Slag bij Ieper werd er zwaar gevochten in en rond het Polygoonbos. Het gebied werd in de eerste oorlogswinter door geallieerde (Britse, dan Franse, daarna Canadese en ook weer Britse) troepen bezet. De Duitse frontlijn liep toen net ten oosten en zuiden van het bos. Tijdens de Tweede Slag bij Ieper zagen de Britse troepen zich genoodzaakt zich terug te trekken en konden de Duitsers het Polygoonbos twee jaar lang bezetten. Tijdens de Derde Slag bij Ieper, inmiddels in 1917, kon de 5de Australische divisie het Polygoonbos heroveren. Desondanks bleven er al die tijd in en rond het Polygoonbos nog vele slachtoffers vallen. Tijdens de laatste oorlogswinter tenslotte, arriveerden ook de Nieuw-Zeelanders. Het was echter pas toen het Geallieerde Bevrijdingsoffensief van start ging dat het Polygoonbos definitief in handen van de geallieerden viel, concreet de ‘9th (Scottish) Division’.
Om de vele gesneuvelden een laatste rustplaats te geven werd al in 1917 gestart met de Britse begraafplaats (Polygon Wood Cemetery) naast de bestaande Duitse militaire begraafplaats (Kriegerfriedhof Am Polygonenwald). Na de oorlog ontstond ook het Buttes New British Cemetery. Duitse krijgsgevangenen werden niet alleen ingezet om de doden te begraven, maar ook om achtergelaten munitie te ruimen, militaire constructies af te breken, verbrande bomen te rooien en bomtrechters te vullen. In de vroege jaren 1920 werd het Polygoonbos uiteindelijk herbebost.
Van slagveld naar vredesbos
Het mag dan wel het toneel geweest zijn van zware gevechten tijdens de Eerste Wereldoorlog, de geschiedenis van het Polygoonbos gaat nog veel verder terug. Ooit maakte het bos deel uit van een ondoordringbaar en nagenoeg onbewoond woud in de streek tussen de IJzer, Noord- Frankrijk, de Kemmelberg en Roeselare, dat omstreeks de 11de eeuw al uiteengevallen was in drie grote bossen. Gedurende de volgende zeven eeuwen werden de gronden in de omgeving van Zonnebeke beheerd door de vrouwenabdij Nonnenbossche. Ten tijde van de Franse bezetting in de 18de eeuw werd het bos Frans staatsbezit; later kwam het in Hollandse handen die het gebruikten als militair oefenterrein. De naam Polygoon dateert uit de Hollandse periode. Nadien nam het Belgische leger het terrein over en werd in een hoek van het bos een aarden heuvel opgeworpen om de kogels op te vangen. Die heuvel kreeg van de omwoners de naam ‘Den Doel’. Bijgevolg spreekt men ook over het Doelbos of kortweg ‘Den Doel’.
Ook in de Tweede Wereldoorlog was het Polygoonbos een oefenterrein voor het leger, zodat na deze oorlog opnieuw een herbebossing nodig was. Aanvankelijk plantte men hoofdzakelijk naaldbomen aan; nu wordt ernaar gestreefd om dat geleidelijk aan om te vormen tot inheems loofhout. Het bos is een belangrijke broed- en rustplaats voor roofvogels. Kleine bosdieren huppelen of fladderen er vreedzaam rond en ook reeën worden de laatste tijd regelmatig opgemerkt in het gebied. In de poelen bruist het van het kwakende leven.
Met het Vredesbos-project werd in 2017, 100 jaar na de memorabele Slag om Passendale, een boom geplant voor elke gesneuvelde militair met een gekend graf op de twee Britse begraafplaatsen van het Polygoonbos, 519 in totaal. Er is ook een vredesmonument dat symboliseert dat vrede sterker is dan oorlog.
Meer dan bos alleen
De Polygon Wood Legacy wandelroute is met haar 9,5 km natuurlijk meer dan het Polygoonbos alleen. Starten doe je aan het kasteeldomein van Zonnebeke, waar het kasteel nu dienst doet als ‘Memorial Museum Passchendaele’. De route voert je eerst langs de mooie kasteelvijver en verder langs de Passchendaele Memorial Gardens. De tuinen zijn keurig onderhouden, hier en daar staan speeltuigen en kinderen zullen het Avonturenpad zeker plezant vinden, maar toch had ik er niet echt het gevoel in een gekunstelde omgeving te wandelen.
Eens voorbij de voormalige kasteeltuinen gaat het via overwegend onverharde paden richting Polygoonbos en zo verder naar de idyllische vallei van de Polygoonbeek. Hier en daar herinnert een infobord of gedenkteken eraan dat zicht hier ooit een bitse strijd heeft afgespeeld, maar dit op een zeer serene, hoopgevende, niet confronterende manier. Naar mijn gevoel dragen deze Vlaamse velden, net zoals het vredesmonument in het bos, in zich de boodschap dat vrede het uiteindelijk haalt op oorlog.
Verdiende ⭐
Cultuur of natuur, als ik mag kiezen, dan weet ik het wel. Met een gids rondkuieren langs bezienswaardigheden in één of andere stad, daar bedank ik vriendelijk voor. Maar voor een brokje natuur ben ik altijd te vinden. Toen iemand mij maanden geleden de Polygon Wood Legacy wandelroute aanraadde, was ik niet meteen enthousiast (sorry, Michiel, but love you). Hoewel ik niet twijfelde aan de wandelroute op zich, was ik vooral bang voor het culturele luik ervan. Ik vertrek graag met zo weinig mogelijk bagage naar mijn wandelingen, zeker letterlijk, maar ook figuurlijk — laat de indrukken maar komen, weet je wel — en ik was bang dat ik niet voldoende achtergrond zou hebben, dat er überhaupt veel achtergrond nodig was, om van deze wandeling te kunnen genieten. Ik ben ook niet het type dat bij elk infobord stopt om aandachtig te lezen wat er op die plek gebeurd is …
Gelukkig bleek die vrees nergens voor nodig. Zelfs met mijn beperkte achtergrond over het oorlogse gebeuren heb ik enorm van de Polygon Wood Legacy wandelroute genoten. Ik heb sommige infoborden gelezen, maar helemaal nodig was dat niet. De hele route is met zoveel zorg onderhouden, het verdriet om de verliezen en het respect voor de gesneuvelden zo tastbaar aanwezig, als ware het geabsorbeerd en langzaam weer uitgeademd, dat eerbied als vanzelf komt; uitleg heb je daar niet bij nodig.
Kortom, de Polygon Wood Legacy wandelroute is voor iedereen een aanrader. Hoe lang je bij elk infobord stilstaat en of je het museum al dan niet bezoekt, is immers een persoonlijke keuze. Je wandelt in een heel serene, natuurlijke setting die je doet beseffen dat een plek an sich niet kwaadaardig is, maar wel de gebeurtenissen die zich er hebben afgespeeld. Ik vraag me af of het luidruchtig ezeltje aan Polygon Wood Cemetery er opzettelijk geplaatst werd om elke bezoeker eraan te herinneren dat een ezel zich geen twee keer aan dezelfde steen stoot …
Praktisch
Bronnen: Inventaris Onroerend Erfgoed, Natuur en Bos
Ik kwam op mijn route geen obstakels tegen. Blijf echter steeds alert. Ik kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor onvolledige en/of niet accurate routebeschrijvingen. Ik kan in geen geval aansprakelijk gesteld worden voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend of verbonden met het gebruik van deze website. Vind je mijn foto’s mooi? Fijn! Wil je foto’s van mijn blog gebruiken? Vraag dan eerst om toestemming!